Norrænir ráðherrar undirrita yfirlýsingu um örplast
Fyrir tveimur árum samþykkti umhverfisþing Sameinuðu þjóðanna einróma að þróa sögulegan og metnaðarfullan lagalega bindandi gerning til að binda enda á plastmengun. Í nokkur ár hafa Norðurlöndin unnið saman að því að efla alþjóðlegt samstarf til að draga úr plastmengun með því að tryggja traustan þekkingargrunn fyrir alþjóðlegu samningaviðræðurnar.
Nú þegar ráðherrar koma saman í New York í vikunni hnykkja norrænu löndin á afstöðu sinni með sameiginlegri yfirlýsingu um örplast Gert er ráð fyrir að sögulegt samkomulag um plast verði tilbúið í lok árs.
Í norrænu skýrslunni Towards Ending Plastic Pollution by 2040 (Markmið um endalok plastmengunar fyrir 2040), sem gefin var út á síðasta ári, var komist að þeirri niðurstöðu að með áhrifaríkum plastsáttmála væri hægt að draga úr losun örplasts um 70% á heimsvísu fyrir árið 2040, samanborið við óbreytt ástand.
„Það er örplast í vatninu sem við drekkum, matnum sem við borðum, loftinu sem við öndum að okkur og í umhverfinu. Við sjáum sífellt fleiri frásagnir um að örplast sé að finna í mönnum, sem bendir til þess að örplast kunni einnig að fyrirfinnast í líkama okkar. Plast inniheldur mörg eiturefni sem geta verið skaðleg mönnum, dýrum og plöntum,“ segir Anne Beathe Tvinnereim, ráðherra alþjóðlegrar þróunarsamvinnu í Noregi.
Það er örplast í vatninu sem við drekkum, matnum sem við borðum, loftinu sem við öndum að okkur og í umhverfinu
Anne Beathe Tvinnereim speaking at COP27 in the Nordic Pavilion.
Norðurlönd kalla eftir lagalega bindandi alþjóðlegum plastsamningi
Norðurlönd kalla eftir lagalega bindandi alþjóðlegum plastsáttmála sem er yfirgripsmikill og tekur á öllum líftíma plasts, með sérstökum ráðstöfunum til að hafa stjórn á örplasti með tilliti til uppruna og mögulegra mengunarleiða:
- Bann við eða takmarkanir á að setja örplast í vörur af ásettu ráði.
- Kröfur um bætta hönnun á vörum til að lágmarka slit sem leiðir til losunar á örplasti.
- Viðeigandi ráðstafanir og leiðbeiningar fyrir tiltekna örplastslosun á landi og í sjó: í hjólbörðum, textílefni, gervigrasi[2], málningu, skólpi, framleiðslu, endurvinnslu, förgunarstöðvum [3] o.fl.
- Kröfur um meðhöndlun, geymslu, flutning og vinnslu plastköggla, -flagna og -dufts, til viðbótar við starfið sem unnið hefur verið hjá Alþjóðasiglingamálastofnuninni.
- Úrbætur með bestu fáanlegu tækni og starfsvenjum í umhverfismálum til að koma í veg fyrir að niðurbrot stærri plastagna auki útbreiðslu örplasts.
Með þessum samningaviðræðum um alþjóðlegan plastsamning gefst einstakt tækifæri til að bregðast við á heimsvísu til að draga úr örplastsmengun. Við verðum að nota þetta tækifæri!
Norræn markmið um alþjóðlegan samning um plast
„Væntanlegur plastsáttmáli ætti að þróa samræmdar kröfur á heimsvísu um sjálfbæra hönnun plastvara með það að markmiði að lágmarka óviljandi losun örplasts við notkun vörunnar og takmarka vísvitandi notkun örplasts í vörum,“ segir Kai Mykkänen, loftslags- og umhverfisráðherra Finnlands.
„Niðurbrot plastúrgangs er að öllum líkindum stærsti orsakavaldur örplasts í sjávarumhverfinu. Nái samningurinn að taka á vörum og framleiðslu sem eiga þátt í vandamálinu mun það jafnframt draga úr útbreiðslu örplasts. Það þarf mikla pólitíska skuldbindingu til að takmarka framleiðslu og plastmengun,“ segir Romina Pourmokhtari, loftslags- og umhverfisráðherra Svíþjóðar.
„Það er mikið áhyggjuefni að örplast sé að finna í mannslíkamanum og að það dreifist stöðugt og safnist fyrir í umhverfi okkar. Með þessum samningaviðræðum um alþjóðlegan plastsamning gefst einstakt tækifæri til að bregðast við á heimsvísu til að draga úr örplastsmengun. Við verðum að nota þetta tækifæri!“ Magnus Heunicke, umhverfisráðherra Danmerkur.
- Í mars 2022 samþykkti umhverfisþing Sameinuðu þjóðanna að þróa skyldi lagalega bindandi alþjóðlegan gerning til að berjast gegn plastmengun.
- Gert er ráð fyrir að samningaviðræðunum ljúki milli 25. nóvember og 1. desember á fimmta fundi milliríkjasamninganefndarinnar um plastmengun (INC-5) í Busan í Suður-Kóreu.
- Í ár eru liðin 20 ár frá því að fyrsta vísindagreinin var birt þar sem notast var við hugtakið „örplast“ til að lýsa því þegar smásæ brot úr plasti fyrirfinnast í umhverfinu. Síðan þá hefur þekking okkar á uppruna, ferlum og áhrifum plastmengunar aukist til muna. Vísindamenn hafa áhyggjur af því hversu miklum skaða örplast getur valdið mönnum jafnt sem umhverfinu.
- Norska loftslags- og umhverfisrannsóknastofnunin NILU hefur lagt sitt af mörkum í norræna átakinu til að varpa ljósi á síaukið magn örplasts í umhverfinu með því að áætla magn örplasts sem fellur til á hinum ýmsu landfræðilegu staðsetningum.
- Í nokkur ár hafa Norðurlöndin unnið saman að því að efla alþjóðlegt samstarf til að draga úr plastmengun með því að tryggja traustan þekkingargrunn fyrir alþjóðlegu samningaviðræðurnar.
[1] Byggt á líkani úr grein Evangeliou, N., Grythe, H., Klimont, Z. o.fl. Flutningur úr Atmospheric transport is a major pathway of microplastics to remote regions. Nat Commun 11, 3381 (2020).
[2] Norska umhverfisstofnunin (2020). «Norske landbaserte kilder til mikroplast».
[3] Umarie, W. I., Bagastyo, A. Y. (2024). Örplast greint í endurvinnslustöð fyrir plast: Removal Efficiencies of the Treatment Plants and Its Potential Release to the Environment. Journal of Ecological Engineering, 25(9), 303-315.
